Rəsmi Vaşinqton 7 oktyabr 2023-cü ildən bu yana Təl-Əvivə 23 milyard dollar yardım ayırıb. Bu yardımların təəccüblü şəkildə 80%-i ABŞ silah istehsalçılarına geri dönüb. İsrailin Qəzzaya qarşı müharibəsi ABŞ iqtisadiyyatı üçün əsl xilas yoluna çevrilib. Təl-Əvivə ayrılan rekord səviyyədə hərbi yardımların 80%-i Amerikan şirkətlərinə geri qayıdır.
ABŞ-ın 7 oktyabr 2023-cü ildən bəri İsrailin hərbi əməliyyatlarına və Yaxın Şərqdəki əlaqəli fəaliyyətlərə ayırdığı vəsait təxminən 23 milyard dollar təşkil edir. Bu, Vaşinqtonun 1959-cu ildən bəri İsrailə hərbi yardım etməyə başlamasından bəri qeydə alınan ən yüksək illik məbləğdir.
Braun Universitetinin Vatson İnstitutuna bağlı "Müharibənin xərcləri layihəsi" tərəfindən aparılan tədqiqat hesabatına əsasən, bu hərbi yardımın şərtləri İsrail hökumətinin ayrılan vəsaitin böyük hissəsini Amerikan şirkətlərindən silah almaq üçün istifadə etməsini tələb edir. Bu şərt ABŞ-dakı silah istehsalçılarına davamlı gəlir təmin etməklə yanaşı kiçik və orta ölçülü Amerika icmalarında daimi istehsal yaratmağa da imkan verir.
Araşdırmanı birlikdə yazan Harvard Universitetinin professoru Linda J. Bilmes "Hərbi yardım proqramı alınan silah və avadanlıqların əksəriyyətinin ABŞ şirkətlərindən təmin edilməsini şərtləndirir. Bu, uzun illərdir davam edən bir siyasətdir və ABŞ bu cür yardımları müdafiə edərkən bunu açıq şəkildə bildirir" deyə qeyd edir.
ABŞ-ın iqtisadi maraqları və silah ticarəti
İsrail ABŞ şirkətlərindən minimum nəzarətlə birbaşa silah ala bilən azsaylı ölkələrdən biridir. Bilmesin sözlərinə görə, Bayden administrasiyası İsrailə xarici yardım xərclərini Amerika iqtisadiyyatında iş yerləri yaratmaq məqsədilə açıq şəkildə müdafiə edir. ABŞ silah istehsalçıları azalan silah və sursat ehtiyatlarını yenidən doldurmaq üçün işçi cəlb edir. Ağ Ev 2025-ci il büdcəsində İsrailin təcili milli təhlükəsizlik ehtiyaclarını ödəyən 92 milyard dollarlıq əlavə büdcə tələbini "ABŞ-ın hər yerində iş yerləri yaratmaq və qorumaq" məqsədinə əsaslandırır. Bu vəziyyət siyasi baxımdan da mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Demokratlar prezident seçkilərində Respublikaçı namizəd Donald Trampa qarşı çətin mübarizə apardı. Tramp öz kampaniyasının mərkəzinə "Bayden administrasiyası dövründə uğursuzluğa düçar olmuş Amerika iqtisadiyyatı" və "mühacirət siyasəti" mövzusunu yerləşdirdi.
Silah istehsalçılarının rolları
Bilmesin araşdırmasına görə, İsrailə silah və digər avadanlıq tədarük edən altı böyük şirkət var: “Boeing”, “General Dynamics”, “Lockheed Martin”, “Northrop Grumman”, “RTX” (keçmiş adı Raytheon), “Caterpillar”.
Bu şirkətlər İsraillə uzunmüddətli ticari münasibətlər qurub və İsrail onlar üçün önəmli bir müştəri hesab edilir.
RTX (Raytheon)
“RTX” havadan atıldıqdan sonra istiqamətini dəyişə bilən raketlərin dünyadakı ən böyük istehsalçısıdır. Şirkət İsrailə “F-16” qırıcıları üçün havadan-yerə raketlər və “F-15” və “F-16” təyyarələri üçün mühərriklər satır. Həmçinin İsrailin “Rafael” şirkəti ilə birgə layihə çərçivəsində “Dəmir qübbə” hava hücumundan müdafiə sistemi üçün raketlər istehsal edir.
“RTX”in bazar dəyəri 7 oktyabr 2023-cü ildən bəri təxminən 84 faiz artıb.
“Lokheed Martin”
Dünyanın ən böyük silah istehsalçısı olan “Lockheed Martin” İsrailə “F-16” və “F-35” qırıcı təyyarələrini tədarük edir. İsrail bu təyyarələri Qəzzanı bombalamaq üçün geniş şəkildə istifadə edir. Şirkət həmçinin İsrailin quru əməliyyatlarında istifadə etdiyi “C-130 Hercules” nəqliyyat təyyarələrini və “Apache” helikopterləri üçün “AGM-114 Hellfire” raketlərini istehsal edir.
Şirkətin baş direktoru Cim Tayklet 2023-cü ilin oktyabrında investorlarla görüşü zamanı "İsrailin Qəzzaya qarşı müharibəsi gələcəkdə gəlirlərin artması üçün potensial bir amildir" deyə bildirmişdi.
“Boeing”
Dünyanın dördüncü ən böyük silah istehsalçısı olan “Boeing” İsrail Hərbi Hava Qüvvələrinin Qəzza və Livandakı müharibələrdə geniş istifadə etdiyi “F-15” qırıcıları və “Apache AH-64” hücum helikopterlərini istehsal edir.
Müharibənin başlamasından sonra şirkət maliyyə baxımından dirçəlməyə başlayıb.
Digər faydalananlar
“General Dynamics”, “Northrop Grumman” və “Caterpillar” kimi şirkətlər də İsrailin müharibə səylərinə böyük ölçüdə töhfə verib.
Xüsusilə “Caterpillar” İsrailin Qəzzada evlərin dağıdılmasında istifadə etdiyi zirehli buldozerləri istehsal edir. “Caterpillar”ın bazar dəyəri İsrailin Qəzzada evləri dağıtmağa başlamasından sonra 52 faizdən çox artıb.
