Sudan ordusu ilə hərbiləşdirilmiş qrup arasında hakimiyyət uğrunda mübarizə ölkəni dünyanın ən pis humanitar fəlakətlərindən birinə sürükləyib.

Sudan hazırda dünyanın ən ciddi humanitar fəlakətlərindən birini yaşayır.

Əhalinin yarıdan çoxu olan 30 milyondan çox insanın yardıma ehtiyacı var. 9,6 milyon insan evlərindən didərgin düşüb və təxminən 15 milyon uşaq sağ qalmaq üçün mübarizə aparır.

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının məlumatına görə, ölkədə kəskin ərzaq çatışmazlığı təxminən 24 milyon insana təsir göstərir. Faşir şəhəri yaxınlığındakı məcburi köçkün düşərgələrində aclıq elan edilib.

Milli ordu ilə güclü hərbiləşdirilmiş qrup arasında baş verən toqquşmalar ölkəni viran qoyub, nəticədə aclıq, kütləvi köç və geniş yayılmış zorakılıq baş verib.

Kimlər vuruşur?

Müharibə general Əbdül Fəttah əl-Burhanın rəhbərlik etdiyi Sudan Silahlı Qüvvələri (SAF) ilə Məhəmməd Həmdan Daqalunun (Hamidti) komandanlıq etdiyi Çevik Dəstək Qüvvələri (RSF) arasında gedir.

SAF ölkənin nizami ordusudur və uzun müddətdir ki, dövlətdə dominant qüvvə hesab olunur. Digər tərəfdən, RSF 2000-ci illərdə Darfur müharibəsi zamanı hökumət tərəfindən üsyançı qruplara qarşı dəstəklənən "Cancavid" adlı milislərdən törəyərək sonradan müstəqil hərbiləşdirilmiş qüvvəyə çevrilmişdir.

RSF öz komandanlıq strukturu, maliyyələşdirmə şəbəkələri, xüsusən də qızıl mədənləri ilə əlaqəli şəbəkələr və xarici əlaqələri sayəsində zamanla daha da güclənmişdir.

Sudan bu nöqtəyə necə çatdı?

Xronologiya

2003: Darfur müharibəsi

Darfurdakı qeyri-ərəb üsyançı qrupları Sudan hökumətinə qarşı üsyan qaldıraraq siyasi və iqtisadi laqeydlikdən şikayətlərini dilə gətirdilər. Xartum hökuməti isə öz növbəsində "Carcavid" adlı ərəb milisini silahlandırdı və on minlərlə insanın ölümünə və milyonlarla insanın didərgin düşməsinə səbəb olan yandırıb, talan etmə kampaniyası apardı.

2007-ci ilə qədər humanitar böhran ciddi səviyyələrə çatmışdı. Yüz minlərlə insan öldürüldü, iki milyondan çox insan didərgin düşdü və torpaq, kimlik və hakimiyyət kimi fundamental məsələlər həll olunmamış qaldı.

2013: RSF-in yaranması

Keçmiş prezident Ömər əl-Bəşirin hakimiyyəti dövründə "Cancavid" RSF olaraq yenidən təşkil edildi və Sudan kəşfiyyat xidməti nəzdində hüquqi status aldı. Onun missiyasına üsyanla mübarizə də daxil idi.

Dəvə tacirindən müharibə sərkərdəsinə çevrilən Hamidti RSF-in komandanlığını öz üzərinə götürdü və onu yarı-müstəqil hərbi imperiyaya çevirdi.

2017: RSF-in hakimiyyətə gəlməsi

Sudan parlamenti RSF-i milli silahlı qüvvələrin bir hissəsi edən qanun qəbul etdi, lakin RSF öz komandanlıq strukturunu saxladı. Bu, gələcək münaqişələr üçün zəmin yaratdı.

2019: İnqilab və Bəşirin süqutu

Uzun müddət lider olan Bəşir 2019-cu ildə kütləvi etirazlardan sonra devrildi və sonradan kövrək mülki-hərbi keçid hökuməti quruldu. RSF 2019-cu ilin aprelində Bəşirin devrilməsi üçün yol açdı və Hamidti keçid Suverenlik Şurasının vitse-prezidenti təyin edildi.

2021: Çevriliş

Burhan və Hamidti çevriliş edərək mülki şəxsləri məhv etdikdən sonra ölkənin kövrək keçid dövrü çökdü. Bu iki qrup arasındakı tərəfdaşlıq RSF-in orduya inteqrasiyası ilə bağlı fikir ayrılıqları səbəbindən daha da gərginləşdi.

2023: Vətəndaş müharibəsi başlayır

2023-cü ilin aprel ayında Xartumda və ölkə daxilində iki qüvvə arasında döyüşlər başladı. RSF paytaxtın eləcə də Darfurun böyük hissəsini ələ keçirmək üçün şəhər partizan taktikalarından istifadə etdi, ordu isə hava hücumlarına və artilleriya atəşinə əl atdı.

2024–2025: Dağılma və qırğınlar

Keçən həftə, 18 aylıq mühasirədən sonra RSF ordunun Darfurdakı son qalası olan Faşir şəhərini ələ keçirdi. Şahidlər və yardım təşkilatları kütləvi qırğınlar, aclıq və mülki şəxslərə qarşı sistematik hücumlar barədə məlumat verdilər. BMT vəziyyətin soyqırım miqyasına çata biləcəyi barədə xəbərdarlıq etdi.

Sudandakı müharibə yalnız siyasi hakimiyyət uğrunda mübarizə deyil; bu, həm də bir dövlətin parçalanmasıdır. Regional güclər rəqib qrupları dəstəkləməklə zorakılığı alovlandırırlar. Bu arada, humanitar yardıma çıxış getdikcə çətinləşir və mülki şəxslər ən ağır vəziyyətlə qarşı-qarşıyadırlar.

BMT rəsmilərindən birinin dediyi kimi: "Bu, onilliklər ərzində gördüyümüz ən pis müdafiə böhranlarından biridir".