Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi İsrailin Qəzzaya və işğal altındakı İordan çayının qərb sahilinə humanitar yardımın aparılmasına icazə verməklə bağlı qanuni öhdəlikləri barədə rəy verməyə hazırlaşır. Bu rəy müharibə zamanı yardım səylərinin qarşısının alınması kontekstində veriləcək.
BMT-nin ali məhkəməsi bu gün (22 oktyabr) İsrailin Qəzza və işğal altındakı İordan çayının qərb sahilindəki fələstinlilərə təcili humanitar yardım çatdırmaq üzrə qanuni öhdəliklərinə dair rəy verəcək.
Keçən il BMT Baş Assambleyası İsrailin BMT-nin fələstinli qaçqınlara yardım göstərən əsas təşkilatının Qəzzada fəaliyyətini faktiki olaraq qadağan etməsindən sonra Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsindən (UAD) İsrailin hüquqi öhdəlikləri ilə bağlı məsləhət rəyi tələb etmişdi.
Məsləhətçi rəylər əhəmiyyətli hüquqi çəkiyə malikdir və ekspertlər deyirlər ki, bu iş BMT və onun dünya üzrə missiyaları üçün daha geniş təsirlərə malik ola bilər.
Bu proses ABŞ-ın vasitəçiliyi ilə oktyabrın 10-da qüvvəyə minən və Fələstin torpaqlarında iki ildir davam edən soyqırım müharibəsinə son qoymağı hədəfləyən Qəzzada atəşkəs razılaşmasından əvvəl başlayıb.
Hələ də qüvvədə olan bu kövrək atəşkəs bu həftənin əvvəlində İsrail qüvvələrinin ölümcül hücumlara başladığı zaman sınaqdan keçirilib. İsrail iki fələstinli müqavimətçini öldürdüyünü iddia edib.
Müqavilədə gündə 600 humanitar yardım maşınının buraxılması nəzərdə tutulub. BMT Qəzzaya yardımın həcmini artırmağı planlaşdırdığını açıqlayıb. Oktyabrın HƏMAS-ın baş müzakirəçisi Xəlil əl-Hayye Misirin Al-Qahera News" kanalına bildirib ki, İsrail atəşkəs razılaşmasına əsasən yardım çatdırılmasına əməl edir.
Aprel ayında keçirilən dinləmələrdə Fələstinin Hollandiyadakı səfiri Əmmar Hicazi 15 hakimdən ibarət heyətə deyib ki, İsrail “Fələstinliləri ac qoyur, öldürür və köçürür, eyni zamanda onların həyatını xilas etməyə çalışan humanitar təşkilatları hədəfə alır və onlara mane olur”.
İsrail beynəlxalq hüququ pozduğunu inkar edib, işi qərəzli adlandırıb və dinləmələrdə iştirak etməyib. Bununla belə, məhkəmənin qiymətləndirməsi üçün 38 səhifəlik yazılı bəyanat təqdim edib.
UNRWA-nın qadağa qərarı
İsrailin Qəzzada Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Yaxın Şərqdəki Fələstinli Qaçqınlara Yardım Agentliyinə (UNRWA) qoyduğu qadağa qərarı yanvar ayında qüvvəyə minib. Təşkilat İsrailin Baş naziri Benyamin Netanyahu və onun sağçı müttəfiqləri tərəfindən artan tənqidlərə məruz qalıb. Onlar agentliyin HƏMAS tərəfindən dərin şəkildə nüfuz edildiyini iddia edirlər. UNRWA bu iddiaları rədd edir.
Mart ayında İsrail üç ay ərzində bütün yardım göndərişlərini dayandırdı və bu, Fələstin ərazisində ciddi ərzaq çatışmazlığına səbəb oldu. Nəticədə, İsrail bəzi yardımlara icazə verdi, lakin ABŞ tərəfindən dəstəklənən və geniş şəkildə tənqid olunan “Qəzza Humanitar Fondu” adlı özəl qrupa yardımların paylanmasını keçirmək planını irəli sürdü.
Şərait daha da pisləşdi və beynəlxalq ərzaq ekspertləri avqust ayında Qəzzanın bəzi hissələrində aclıq elan etdilər. İsrail Qəzzada kifayət qədər ərzaq olduğunu iddia edərək, HƏMAS-ı ehtiyatları yığmaqda günahlandırdı. GHF son atəşkəs əldə edildikdən sonra fəaliyyətini dayandırdı.
Məsləhətçi rəyin “hökmü yoxdur”
BMT məhkəməsi tərəfindən verilən məsləhət rəyləri birbaşa cəzaları ehtiva etmədiyi üçün "hökümsüz" kimi təsvir edilir. Bununla belə, BMT işçilərinə veriləcək müdafiələri əhatə edən müqavilədə müəyyən edilir ki, mübahisələr UAD-də məsləhətçi rəy vasitəsilə həll edilməli və rəy onlar tərəfindən “qəti şəkildə qəbul edilməlidir”.
2024-cü ilin dekabrında BMT Baş Assambleyası UAD-dən “İsrailin Fələstin mülki əhalisinin sağ qalması üçün vacib olan təcili ehtiyacların maneəsiz təmin edilməsini və asanlaşdırılmasını təmin etmək öhdəliyi” ilə bağlı təlimat tələb etdi.
"Dövlətlərin BMT-nin harada fəaliyyət göstərəcəyini seçməsinə icazə verə bilmərik. Məsləhət rəyi bunu gücləndirmək üçün mühüm fürsətdir" deyə "Trinity College Dublin"dən beynəlxalq insan hüquqları üzrə ekspert Mayk Bekker apreldə keçiriləcək dinləmələrdən əvvəl "Associated Press" agentliyinə bildirib.
UAD İsrailin siyasətləri ilə bağlı digər məsləhət xarakterli rəylər də verib. İyirmi il əvvəl məhkəmə İsrailin İordan çayının qərb sahilindəki ayırma divarının “beynəlxalq hüquqa zidd” olduğu qərarına gəlib. İsrail bu işləri siyasi motivli adlandıraraq boykot edib.
Keçən il başqa bir məsləhət xarakterli rəydə məhkəmə İsrailin işğal olunmuş Fələstin ərazilərində mövcudluğunun “qanunsuz” olduğuna və buna son qoyulmalı və yaşayış məntəqələrinin tikintisinin dərhal dayandırılmasına qərar verib. Bu qərar Fələstin dövlətinin birtərəfli tanınması istiqamətində hərəkətləri sürətləndirib. İsrail bu qərarı pisləyib və bildirib ki, bu, ölkənin təhlükəsizlik problemlərini həll edə bilməyib.
Netanyahu üçün həbs qərarı
Keçən il Haaqadakı başqa bir məhkəmə, Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi Netanyahu və keçmiş müdafiə naziri Yoav Qallant barəsində həbs qərarı çıxararaq, onları humanitar yardımı məhdudlaşdırmaqla və qəsdən mülki şəxsləri hədəfə almaqla “aclıqdan müharibə üsulu kimi istifadə etmək”də ittiham edib. İsrail rəsmiləri bu ittihamları rədd ediblər.
UAD-dəki məsləhət rəyi İsraili Qəzzada soyqırımda ittiham edən Cənubi Afrikanın başlatdığı davam edən işdən ayrıdır.
Qəzza Səhiyyə Nazirliyinin məlumatına görə, İsrailin Qəzzada apardığı soyqırım müharibəsi əksəriyyəti qadın və uşaq olmaqla 68 mindən çox fələstinlinin ölümü ilə nəticələnib. Nazirliyin məlumatları BMT agentlikləri və müstəqil ekspertlər tərəfindən ən etibarlı mənbə hesab olunur. İsrail öz itki rəqəmlərini açıqlamayaraq, bu rəqəmləri mübahisəli hesab etdiyini bildirib.
