ABŞ və Misir prezidentləri Qəzzada iki ildir davam edən müharibəyə son qoymaq üçün atəşkəs elan edilməsindən sonra “Sülh Sammiti” adlı dünya liderlərinin görüşünə sədrlik edirlər.
İsraillə HƏMAS arasında birbaşa əlaqə yoxdur və buna görə də hər iki tərəfin bu gün (13 oktyabr 2025) keçiriləcək sammitdə iştirakı gözlənilmir. İsrail Qəzzada beynəlxalq səviyyədə dəstəklənən Fələstin İdarəsinin hər hansı rolunu rədd etdi, lakin Fələstin Rəhbərliyi lideri yığıncaqda iştirak edəcək.
Türkiyə, İordaniya, Böyük Britaniya, Almaniya, Fransa, İtaliya, Birləşmiş Millətlər Təşkilatı və Avropa İttifaqının liderləri sammitdə iştirak edəcəklərini açıqlayıblar.
Misirin Qırmızı dənizin sahilindəki kurort şəhəri Şarm əl-Şeyxdə keçiriləcək sammitlə eyni gündə HƏMAS-ın əlindəki 20 israilli girovu, İsrailin isə yüzlərlə fələstinlini həbsdən azad edəcəyi gözlənilir.
Bununla belə, gələcəklə bağlı əsas suallar cavabsız qalır və müharibənin yenidən başlaması riski var.
Bəs niyə dünya liderləri görüşür?
Yeni səhifə
Hər iki tərəf ABŞ, ərəb ölkələri və Türkiyənin təzyiqi altında atəşkəsin birinci mərhələsinə razılaşıb. İsrail və HƏMAS bir çox mürəkkəb məsələləri həll etmək üçün beynəlxalq və regional texniki və maliyyə dəstəyinə ehtiyac duyurlar.
Misir prezidenti Əbdülfəttah əs-Sisinin ofisi bəyan edib ki, sammitin məqsədi ABŞ prezidenti Donald Trampın vizyonuna uyğun olaraq Qəzzada müharibəyə son qoymaq və sülh və regional sabitlik üçün yeni səhifə açmaqdır.
Mart ayında Misir Qəzzanın 2,3 milyon əhalisinin yerində qalmasına imkan verən müharibədən sonrakı plan təklif etdi. Bu plan o zaman Trampın bölgəni boşaltmaq planına əks təklif idi. Sammitə həmsədrlik edən iki lider irəliyə doğru yolda birgə çalışdıqlarını nümayiş etdirirlər.
Təxminən iki saat davam edəcəyi gözlənilən görüşdə qalan hər hansı məsələnin ətraflı müzakirə olunacağı gözlənilmir. Əbdülfəttah əs-Sisi və Trampın sonda birgə bəyanat verəcəyi gözlənilir.
Birinci mərhələ çərçivəsində İsrail qoşunları Qəzzanın bəzi hissələrindən geri çəkilərək yüz minlərlə fələstinlinin təxliyə olunduğu ərazilərə qayıtmasına şərait yaradıb. Yardım agentlikləri aylardır bölgəyə çata bilməyən böyük miqdarda yardımı gətirməyə hazırlaşır.
Girov və məhbus mübadiləsi: Logistik çağırış
Danışıqlar HƏMAS-ın tərksilah edilməsi, Qəzza üçün müharibədən sonrakı hökumətin formalaşdırılması və İsrailin bölgədən nə dərəcədə çıxacağı kimi məsələləri həll etməli olacaq. Trampın planı həmçinin regional və beynəlxalq tərəfdaşları yeni Fələstin təhlükəsizlik qüvvələrinin özəyini inkişaf etdirmək üçün işləməyə çağırır.
Qəzzanın yenidən qurulması üçün maliyyə ayrılması da əsas məsələdir. Dünya Bankı və Misirin müharibədən sonrakı planı Qəzzada yenidənqurma və bərpa ehtiyaclarını 53 milyard dollar həcmində olacağını nəzərdə tutur. Misir gələcəkdə yenidənqurma konfransı keçirməyi planlaşdırır.
Kimlər iştirak etmir?
İsrail və HƏMAS. Bir-birinə etimadsızlıq göstərən və keçmişdə bir çox uğursuz danışıqlar aparan iki əsas tərəf sammitdə iştirak etmir. Dohada və əvvəlki rmərhələlərdə aparılan danışıqlar vasitəli olaraq Misir və Qətərin vasitəçiliyi ilə aparılıb.
Ötən il İsraillə 12 günlük münaqişə aparan və 1979-cu il inqilabından sonra ən zəif dövrlərindən birini yaşayan İran da iştirak etmir. İran rəsmiləri atəşkəs rejimini HƏMAS-ın qələbəsi kimi səciyyələndirsə də, bu, İranın regionda təsirinin azalması və İsraillə potensial yeni münaqişə ilə bağlı narahatlıqları yenidən gündəmə gətirib.
Dövlət funksiyası
Konfransda Trampın atəşkəs üçün təzyiqi dünya liderlərinin tərifini alacaq. Əl-Sisi isə Misirin Qəzzanın boşaldılmasına mane olmasından demək olar ki, tamamilə rahatdır.
Sammitdə Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın iştirakı gözlənilir. Türkiyə atəşkəs razılaşmasının təmin edilməsində mühüm rol oynayıb. Qətər, Səudiyyə Ərəbistanı və Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin də iştirakı gözlənilir.
İordaniya kralı Abdullah da iştirakçılar arasında olacaq. İordaniya Misirlə birlikdə Fələstinin yeni təhlükəsizlik qüvvələrinə təlim keçəcək.
İsrailin ən güclü beynəlxalq dəstəkçilərindən və ən böyük hərbi texnika tədarükçülərindən biri olan Almaniyanı kansler Fridrix Merts təmsil edəcək. Merts İsrailin müharibə zamanı davranışından və Qəzzanı hərbi yolla ələ keçirmək planından narahatlığını ifadə edib. Almaniya Misirlə Qəzzanın yenidən qurulması konfransına ev sahibliyi etməyi planlaşdırır.
Böyük Britaniyanın Baş naziri Kir Starmer də sammitdə iştirak etməyi planlaşdırır. Starmer bildirib ki, Böyük Britaniya Qəzzanı su və kanalizasiya ilə təmin etmək üçün 20 milyon funt sterlinq (27 milyon dollar) vəd edəcək və Qəzzanın yenidən qurulması və bərpası planlarını əlaqələndirmək üçün üç günlük konfransa ev sahibliyi edəcək.
BMT Baş Katibi Antonio Quterreş, Avropa İttifaqı sədri Antonio Kosta və İtaliya Baş Naziri Corcia Meloni də iştirak edəcəklərini bildiriblər.
Məkan
Sinay yarımadasının ucunda, Qırmızı dəniz sahilində yerləşən Şarm əl-Şeyx son onilliklərdə bir çox sülh danışıqlarına ev sahibliyi edib. Şəhər 1956-cı ildə bir il müddətinə İsrail tərəfindən işğal edilib. İsrail geri çəkildikdən sonra, 1967-ci ilə qədər burada BMT sülhməramlı qüvvələri yerləşdirilib. Həmin il Misir prezidenti Camal Əbdül Nasir sülhməramlıların ərazidən çıxarılmasını əmr edib və bu, həmin ildəki Ərəb-İsrail müharibəsini alovlandırıb.
Şarm əl-Şeyx və Sinay yarımadasının qalan hissəsi 1979-cu il İsraillə sülh müqaviləsindən sonra 1982-ci ildə Misirə qaytarılıb. İndi lüks çimərlik kurortları, dalğıc məkanları və səhrada turlar ilə tanınan bu şəhər 2011-ci ildə devrilənpPrezident Hüsnü Mübarək dövründə İsrail və Fələstin arasında bir çox sülh sammitlərinə və danışıqlara ev sahibliyi edib.
