Türkiyənin "Kızılelma" pilotsuz döyüş təyyarəsi hava qüvvələrinin taleyini dəyişdirdi

Pilotsuz döyüş təyyarəsi dünyanın ilk təsdiqlənmiş hava-hava məhv etmə əməliyyatını həyata keçirərək qlobal aviasiyanı yenidən formalaşdırdı və avtonom döyüş aviasiyasına keçidi sürətləndirdi.

Döyüş təyyarələri üçün tarixi bir ilk olaraq, Türkiyənin "Bayraktar Kızılelma" pilotsuz hücum təyyarəsi (UCAV) yerli istehsal olan vizual məsafədən kənar hava-hava raketi ilə hava hədəfini uğurla aşkarladı və məhv etdi.

Ötən ayın sonlarında Sinop yaxınlığında Qara dəniz hava məkanı üzərində aparılan canlı atəş sınağı, yüksək sürətli, reaktiv mühərrikli hədəfi radarla idarə olunan raketlə vuran pilotsuz döyüş təyyarəsinin ilk ictimai nümayişi oldu.

Bu mərhələ PUA-ları ənənəvi kəşfiyyat və yerüstü hücum rollarından kənara çıxarır, hava-hava döyüşü və hava üstünlüyünün ən mübahisəli arenalarına daxil olur.

Yerli AESA radarından aşkarlama mərhələsinə və hədəfin yerli raketlə məhv edilməsinə qədər tamamilə yerli bir məhv etmə zəncirinin nümayişi ölkənin suveren qabiliyyətinin yeni bir dövrünü qeyd edir. Bu, həmçinin pilotsuz sistemlərin rolu və məhdudiyyətləri ilə bağlı uzun müddətdir mövcud olan fərziyyələrə meydan oxumaqla qlobal hava gücündə əhəmiyyətli bir dönüş nöqtəsi təşkil edir.

Pilotsuz uçuş aparatları (PUA) əsasən kəşfiyyat, müşahidə, kəşfiyyat (ISR) və məhdud zərbə rollarını yerinə yetirib. ABŞ-ın "MQ-1 Predator" və "MQ-9 Reaper" və ya Türkiyənin "Bayraktar TB2" kimi sistemlər yerüstü hədəfləri aşkarlamaqda və vurmaqda uğurlu olub, lakin onların məhdud hava-hava imkanları qırıcıların səmanı idarə etməsinə mane olub.

Bunun əksinə olaraq, "Bayraktar Kızılelma" əvvəldən hava-hava döyüşü üçün uyğun UCAV kimi dizayn edilib. Bu yaxınlarda keçirilən raket sınağı bu dizayn konsepsiyasını təsdiqlədi. "Kızılelma" yüksək sürətli, reaktiv mühərrikli PUA-nı bort radarı ilə izlədi və yerli istehsal olan vizual mənzildən kənar (BVR) raketlə uzaqdan zərərsizləşdirdi.

Ən əsası, məlum olan ilk UCAV olan "Kızılelma" radarla idarə olunan hava-hava raketini uğurla buraxdı, onu uğurla izlədi və vurdu. Bu uğur Türkiyəni hazırda inkişaf və ya simulyasiya mərhələsində olan bir çox yüksək səviyyəli rəqib "loyal wingman" layihələrini qabaqlayır.

AIM-120 AMRAAM ilə oxşar canlı atış sınağının gələn ay Avstraliyanın "MQ-28 Ghost Bat" layihəsinin bir hissəsi olaraq keçirilməsi planlaşdırılır. "Kızılelma" bu uğuru onlardan əvvəl əldə etdi.

Sınaq göstərir ki, atəş idarəetmə radarı və uzun mənzilli raketlərlə təchiz olunmuş qabaqcıl PUA-lar düşmən təyyarələrini təhdid edə və zərərsizləşdirə bilər. Bu, hava qüvvələrinə əvvəllər sərhəd patrulları, hava ələ keçirmələri və yüksək rəqabətli hava məkanı əməliyyatları kimi pilotlu qırıcı təyyarələr üçün ayrılmış missiyalar üçün pilotsuz platformaları qiymətləndirməyə imkan verir.

Yerli məhv etmə zənciri

"Kızılelma" qırıcısının sınağının diqqətəlayiq bir tərəfi, məhv etmə zəncirindəki hər bir halqanın yerli istehsal olması idi. "Kızılelma Baykar" MURAD AESA radarı ASELSAN və "Gökdoğan" hava-hava raketi isə TÜBİTAK SAGE tərəfindən hazırlanıb. Bu yerli üçlük Türkiyəyə qabiliyyət qazandırmaq, inkişaf etdirmək və ya ixrac etmək azadlığı sahəsində xaricdən təsdiqə asılılık olmamaq azadlığı verir.

Bir çox ölkə qabaqcıl raketlər və ya sensorlar alarkən ciddi lisenziyalaşdırma rejimləri ilə üzləşir. Türkiyənin daxili ekosistemi bu cür məhdudiyyətlərdən yayınaraq qərbli pilotlu döyüş təyyarələrini əldə edə bilməyən ölkələrə təklif etdiyi inkişaf etmiş hava gücü kimi cəlbediciliyini artırır.

"Baykar" hazırda TB2 ilə bir çox ölkəyə PUA satır. Əgər "Kızılelma" ixraca uyğun bir sistemə çevrilərsə, TB2-nin İkinci Qarabağ müharibəsində və digər münaqişələrdə etdiyi kimi, regional güc balanslarını dəyişdirə bilər. "Baykar"ın İtaliyanın "Leonardo" şirkəti ilə birgə istehsal səyləri "Kızılelma"nın Avropa və ya NATO daxilində də yer tapa biləcəyi mənasını daşıyır.

"Kızılelma" kimi pilotsuz qırıcı təyyarənin istehsalı qüvvə strukturu və xərcləri üçün dərin təsirlərə malikdir. Müasir dördüncü və beşinci nəsil pilotlu döyüş təyyarələri təkcə təyyarənin vahid qiyməti baxımından deyil, həm də pilot təlimi, texniki xidmət və insan təhlükəsizliyi üçün infrastruktur tələbləri baxımından baha başa gəlir.

UCAV-lar bu yükü azaltmaq üçün bir yol təqdim edir. "Baykar", "Kızılelma"nın adətən pilotlu qırıcı təyyarələrə təyin olunan tapşırıqları daha aşağı əməliyyat xərcləri və risk ilə yerinə yetirmək məqsədini vurğulayır. Bu, hərbçilərə eyni büdcə ilə daha çox təyyarə yerləşdirməyə və ən qabaqcıl pilotlu platformaları ixtisaslaşmış missiyalara həsr etməyə imkan verir.

Pilotlu və pilotsuz qırıcı təyyarələrin yüksək-aşağı qarışığı ətrafında qurulan bir qüvvə əvvəllər qəbuledilməz dərəcədə riskli olan əməliyyatları asanlıqla yerinə yetirə bilər. Komandirlər ən təhlükəli müdaxilələri, patrulları yaxud da müdaxilələrin qarşısını almaq vəzifələrini pilot itkisinin siyasi və insani nəticələrini nəzərdə tutmaq məcburiyyətində qalmadan UCAV-lara tapışırıla bilər.

Belə bir ehtimal gələcəkdəki hava qüvvələrinin bir neçə elit qırıcı təyyarə ilə məhdudlaşmayacağı, əksinə pilotlu təyyarələrlə əməkdaşlıq edə və ya təkbaşına fəaliyyət göstərə bilən UCAV qruplarından istifadə edəcəyi fikrini gücləndirir. Xalis təsir eyni xərclə daha çox əhatə dairəsi və atəş gücünə malik ola bilər.

Dərin təsirlər

Bu vəziyyətin doktrina cəhətdə də dərin nəticələri var. Güclü hava döyüş PUA-larının meydana çıxması yeni bir çəkindirmə mərhələsi ortaya çıxarır və düşmənin planlaşdırmasını çətinləşdirir. Qarşısının alınması baxımından pilotsuz qırıcı donanma sərhədləri və ya mübahisəli hava məkanını davamlı olaraq patrul edə bilər və bu da pilotları təhlükə altına qoymadan hər hansı bir müdaxilənin qarşısını almağa imkan verir.

Pilotun həyatı üçün riskin olmaması müdaxilə həddini aşağı sala bilər. Bir ölkə, PUA-nın itirilməsinin siyasi xərcinin vurulan pilotun xərcindən daha az olduğunu bilərək, düşmən təyyarələrini PUA-larla daha erkən və daha tez-tez ələ keçirməyə çalışa bilər.

Əslində, UCAV-lar qeyri-müəyyənlik yaradır. Düşmənin hava gücünü onun sayına görə qiymətləndirmək vərdişi artıq əvvəlki kimi işləməyəcək.

Bu, doktrina və satınalmaya təsir göstərəcək. Gələcəkdə hava qüvvələri strategiya və satınalma planlarını hazırlayarkən pilotsuz hücum təyyarələrini potensial əsas aktiv kimi nəzərdən keçirmək məcburiyyətində qalacaqlar.

"Kızılelma"nın sınağı, ehtimal ki, Türkiyədən kənarda da müzakirələrə səbəb olacaq. Digər böyük güclərin ABŞ-ın "XQ-58A Valkyrie", Çinin GJ-11 gizli UCAV və Rusiyanın "S-70 Okhotnik" kimi oxşar layihələri var, lakin hələlik heç biri pilotsuz sistemin hava-hava zərbəsini açıq şəkildə nümayiş etdirməyib.

Türkiyənin uğuru bu aktyorlar arasında öz proqramlarını sübut etmək və ya sürətləndirmək üçün təcililik hissi yarada bilər.

"Kızılelma" inkişaf mərhələsi pilotsuz uçuş aparatlarının hava üstünlüyü yarışında dəstəkləyici roldan ön cəbhəyə keçdiyini göstərdi.

Qarşıdakı illərdə insan pilotların yanında və ya onlardan əvvəl fəaliyyət göstərən pilotsuz qırıcı birləşmələr inteqrasiya olunduqca doktrinalar, təlim proqramları və qüvvə tərkibi yenidən yazılacaq.

Türkiyənin uğuru sadəcə bir dönüş nöqtəsindən daha çox şeydir. Bu, müharibənin gələcəyi üçün strateji bir siqnaldır.